CNY devaluation (II)

1. Mục đích đằng sau việc phá giá

Trung Quốc đã gây bất ngờ lớn cho thị trường tài chính toàn cầu bằng việc tiếp tục phá giá đồng CNY thêm 1.6% vào sáng ngày hôm nay, 12/8. Tính bất ngờ của động thái này có thể thấy qua title của report trên CNBC. Quan điểm chung của các nhà quan sát ở Việt Nam là Trung Quốc phá giá CNY nhằm hỗ trợ xuất khẩu, giúp tăng trưởng GDP đạt mức 7% theo kế hoạch. Như đã đề cập ở Phần 1, tôi không bao giờ đánh giá thấp khả năng điều hành chính sách tiền tệ của giới chức Trung Quốc và do đó không cho rằng hành động này nhắm tới mục tiêu tăng cải thiện xuất khẩu. Điều này rất quan trọng để nhận định những diễn biến tiếp theo của đồng CNY.

Thứ nhất, thặng dư thương mại và cán cân thanh toán của Trung Quốc vẫn đang rất tốt. Thặng dư thương mại tháng 7/2015 ghi nhận ở mức 430 triệu USD, không hề có khuynh hướng xuy giảm.

Thứ hai, giới cầm quyền Trung Quốc đã tỏ ra rất kiên định với chiến lược chuyển dịch tăng trưởng dựa vào tiêu dùng nội địa. Đồng CNY yếu sẽ khuyến khích tiết kiệm và giảm tiêu dùng, điều Trung Quốc không hề muốn vào lúc này. Thực tế Trung Quốc đã không điều chỉnh tỷ giá dù đồng CNY đã mạnh lên đáng kể kể từ nửa cuối 2014. Lưu ý là không có sự thay đổi về nhân sự trong bộ máy điều hành kinh tế của Trung Quốc, do đó tôi cho rằng họ vẫn sẽ thực hiện đúng theo chính sách này.

Thứ ba, việc phá giá gây shock như vậy trong hai ngày 11-12/8 sẽ không có tác động tích cực đáng kể nào lên xuất khẩu. Việc điều chỉnh tỷ giá quá nhanh sẽ có thể tạo hiệu ứng tâm lý và làm tăng lạm phát trong nước, trung hòa tác động của lần phá giá lên tỷ giá thực (exchange rate pass through). Hiệu ứng dây chuyền, phản ứng của các nước khác cùng điều chỉnh tỷ giá để duy trì lợi thế cạnh tranh (như đã diễn ra ngay trong ngày 12/8) cũng sẽ nhanh chóng làm mất đi tác động của việc phá giá.

Thứ tư, room chính sách tiền tệ của Trung Quốc còn rộng, mức lãi suất cơ bản hiện ở mức 4.85% và hoàn toàn có thể cắt giảm thêm để hỗ trợ tăng trưởng.

Thứ năm, cuối phiên giao dịch ngày hôm nay, PBoC đã yêu cầu các ngân hàng quốc doanh bán ngoại tệ để tránh cho đồng CNY giảm quá sâu. Nếu chủ đích của PBoC là để hỗ trợ xuất khẩu, thì hành động này trở nên rất khó hiểu.

Tôi cho rằng mục đích đằng sau có thể như chính PBoC đã tuyên bố, họ muốn tự do hóa đồng CNY, phục vụ mục tiêu đưa đồng tiền này trở thành đồng tiền dự trữ. Tỷ giá CNY/USD sẽ được điều chỉnh hàng ngày, căn cứ vào tỷ giá đóng của phiên hôm trước. Việc phá giá không phải là one-off như trường hợp của Việt Nam, mà sẽ được diễn ra thường xuyên. Nếu vậy rất có thể trong những ngày tới CNY sẽ tiếp tục được điều chỉnh mạnh. PBoC cần phát đạt tới mức undervaluation đủ lớn với kỳ vọng thị trường, trước khi để CNY tự do giao dịch. Điều này như giải thích của Paul Krugman, sẽ tạo ra một xu hướng đi lên của đồng CNY ngay sau đó, giúp cho dòng vốn ngắn hạn sẽ không bị chảy ra trong bối cảnh thị trường chứng khoán đang suy sụp (mô hình overshooting của Dornbush). Nếu giả thiết này là đúng, PBoC có thể sẽ tiếp tục phá giá đồng CNY trong những ngày tới nếu chưa đạt được kỳ vọng về xu hướng sẽ mạnh lên của đồng CNY. 

Diễn biến tiếp theo sau khi đã tự do hóa cán cân vốn, PBoC sẽ không còn bị ràng buộc bởi bộ ba bất khả thi (impossible trinity), và có thể hạ lãi suất sâu hơn nữa để kích thích tiêu dùng và giảm tiết kiệm. PBoC cho thấy họ không phải là tay mơ trong việc điều hành chính sách tiền tệ, đấy có lẽ là một phần lý do họ duy trì được tăng trưởng trung bình gần 10%/năm trong thời gian 35 năm.

2. Ảnh hưởng tới Việt Nam

Tôi là người ủng hộ chính sách VND yếu để tăng tiết kiệm nội địa và tăng trưởng dựa trên xuất khẩu. Việc neo chặt tỷ giá vào đồng USD với mức điều chỉnh 2%/năm trong 4 năm qua, theo tôi là một sai lầm chính sách lớn. Thực tế là trước khi có diễn biến rất bất ngờ từ PBoC, NHNN đã phải bán can thiệp thị trường với quy mô lớn. Sự việc PBoC phá giá có lẽ chỉ là giọt nước làm tràn ly. Dù sao việc nới biên độ giao dịch từ 1% lên 2%, thực chất là điều chỉnh tăng tỷ giá chính thức thêm 1% là một quyết định kịp thời và hợp lý của NHNN. Có lẽ sẽ tốt hơn nếu mức biên độ tăng lên 3% để không phải điều chỉnh nhiều lần. 

Khác với các nhà quan sát khác, tôi cho rằng bản thân đồng CNY yếu không có tác động tiêu cực đến cán cân XNK song phương giữa Việt Nam và Trung Quốc. Thực tế, Trung Quốc ở nấc thang cao hơn Việt Nam trong chuỗi sản xuất và không cạnh tranh trực tiếp các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam. Lo ngại về việc gia tăng thâm hụt thương mại với Trung Quốc cũng không có nhiều cơ sở. Các hàng hóa Việt Nam nhập từ Trung Quốc chủ yếu là nguyên liệu sản xuất nên do đó có độ co giãn theo giá rất thấp. Ví dụ, để xuất khẩu 100 áo sơ mi, Việt Nam cần nhập 10kg sợi. Do công suất sản xuất và thị trường tiêu thụ và mức tồn kho tối ưu, gần như không thể vì giá sợi nhập khẩu rẻ đi mà Việt Nam nhập khẩu nhiều hơn 10kg. Tương tự như vậy với các hàng hóa nông sản, nguyên liệu thô xuất khẩu của Việt Nam. Tôi cho rằng điều kiện Marshall-Lerner trong trường hợp này không được thỏa mãn nên Việt Nam thậm chí có thể còn được hưởng lợi từ thương mại với Trung Quốc do đồng CNY yếu đi (terms of trade tăng).

Ảnh hưởng của phá giá CNY đến Việt Nam có lẽ sẽ nghiêm trọng hơn ở 2 giác độ. Thứ nhất, các nước cạnh tranh trực tiếp về thị trường xuất khẩu với Việt Nam như Thái Lan, Indonesia, Campuchia, Ấn Độ... cũng phá giá theo hiệu ứng đôminô, xuất khẩu Việt Nam sẽ bất lợi. Thứ hai, nếu PBoC kéo dài thời gian phá giá CNY về mức mục tiêu, sẽ xuất hiện xu hướng bán CNY- mua USD trên thị trường tự do, áp lực lên NHNN có thể sẽ gia tăng rất nhanh trong thời gian ngắn.

CNY devaluation

Vài ngày trước tôi có thắc mắc về ý của Scott Summer trong việc lý giải nguyên nhân gây giảm phát ở Trung Quốc là do đồng USD tăng giá ở đây. Trước giờ tôi vẫn tư duy là đồng USD mạnh lên, đồng nghĩa với CNY giảm giá và như thế sẽ có lợi cho Trung Quốc trong việc đạt được lạm phát mục tiêu. Thực ra phải xét đến việc đồng CNY được neo theo đồng USD (tương tự VND) nên khi USD tăng giá từ nửa cuối năm 2014 khi kinh tế Mỹ hồi phục, CNY cũng theo xu đó mà tăng giá so với các đồng tiền khác như AUD, JPY, EUR. Hình dưới đây vẽ tỷ giá thực hữu dụng đồng CNY thể hiện rất rõ xu hướng mạnh lên của đồng tiền này kể từ nửa cuối năm 2014 (chiều tăng thể hiện sự lên giá đồng nội tệ)

Tôi nhận thấy có 2 vấn đề qua việc Trung Quốc phá giá lần này. Thứ nhất, 2% không phải là mức quá lớn (VN đã từng có lần điều chỉnh hơn 9% trong năm 2011) và đây là mức phá giá mạnh nhất trong 20 năm, điều này chứng tỏ chính sách tỷ giá của Trung Quốc rất nhất quán và có chiến lược bài bản và cụ thể. NHTW Trung Quốc trong 20 năm qua đã làm rất tốt chức năng nếu so với cơ quan quản lý chính sách tiền tệ ở Việt Nam. Việc điều chỉnh lần này, một lần nữa lại cho thấy họ có nhãn quan kinh tế hơn những người đồng nghiệp ở Việt Nam.

Điểm thứ hai là về mục đích của việc phá giá. Tôi không cho rằng mục tiêu chính của việc phá giá lần này là để hỗ trợ cho xuất khẩu và GDP. Nên lưu ý một điểm Trung Quốc vẫn đang duy trì thặng dư thương mại ở quy mô lớn và dự trữ ngoại hối đã ở mức cao quá mức cần thiết. Tốc độ tăng trưởng kinh tế tuy dưới 7% nhưng không phải quá tệ. Việc Trung Quốc lưỡng lự không can thiệp trong thời gian dài (khoảng 1 năm) CNY mạnh lên cho thấy họ không còn mặn mà lắm với chính sách trọng thương, dựa vào đồng CNY yếu và xuất khẩu. Ngược lại, đồng CNY mạnh lên lại là điều họ cần cho mục tiêu tăng tiêu dùng và thu hẹp tiết kiệm nội địa. 

Do đó, tôi cho rằng việc phá giá lần này của Trung Quốc chỉ là sự điều chỉnh lại chiến lược phát triển dựa vào tiêu dùng nội địa cho phù hợp hơn, và sẽ không có cái "currency war" nào sẽ xảy ra. Đồng CNY đã lên giá quá nhanh từ nửa cuối 2014, điều chỉnh lại tốc độ sẽ làm hạn chế tác động tiêu cực của quá trình này. Thị trường chứng khoán đang khủng hoảng cũng sẽ được lợi vì sự giảm giá đồng CNY sẽ đồng nghĩa với nhiều động lực hơn cho dòng vốn ngắn hạn chảy vào (ở lại) nội địa. Quan trong hơn cả, tôi cho rằng mục tiêu cơ bản của lần điều chỉnh tỷ giá này là để đối phó nguy cơ giảm phát. Trung Quốc hơn hết cần phải duy trì được mức lạm phát mục tiêu trước khi có thể thực hiện những cải cách kinh tế sâu rộng hơn.

Update I: Phản ứng của thị trường trong nước trước việc phá giá CNY không lớn. Tỷ giá liên ngân hàng biến động tăng 30 đồng rồi điều chỉnh giảm dần. Có thể NHNN đã bán USD can thiệp để loại bỏ ảnh hưởng tâm lý lên tỷ giá ngay từ đầu. Ngược lại, trên thị trường tự do tỷ giá còn diễn biến giảm. Điều này cho thấy thị trường không có kỳ vọng vào việc CNY tiếp tục giảm giá. Một điểm cần lưu ý là khối lượng giao dịch đồng CNY trên thị trường tự do là rất lớn, ở các khu vực cửa khẩu. Tôi nghĩ có thể còn lớn hơn thị trường giao dịch USD nhiều. Nếu có kỳ vọng đồng CNY giảm giá, sức ép chuyển từ CNY sang USD sẽ tạo áp lực lớn lên tỷ giá trên thịt trường tự do

Update II: Thị trường tài chính toàn cầu đang rất hoang mang khi sáng 12/8, PBoC tiếp tục phá giá thêm 1.6%, sau khi điều chỉnh mức tham chiếu 1.8% ngay ngày hôm trước. CNBC cho rằng không ai biết đồng CNY đang ở đâu, trừ PBoC. Tôi nghĩ có thể hai giả thiết. PBoC hoặc cũng không biết mình đang làm gì; hoặc chả biết chừng có 1 ông lớn nhà nước nào đấy ôm 1 đống USD và thao túng chính sách tỷ giá.
Anyway, NHNN Việt Nam phản ứng rất nhanh và hợp lý khi điều chỉnh biên tăng biên độ từ 1% lên 2%, mặc dù phải hy sinh một ít credibility của Thống đốc.

Giảm phát ở Trung Quốc

Tôi rất tán thành nhận xét của Scott Summer về vấn đề đau đầu hiện tại nhất của của Trung Quốc là deflation (không phải stock market), tuy nhiên thú thực là không hiểu ý thứ 5 mà Scott muốn giải thích nguyên nhân của deflation là do đồng USD mạnh lên. Đồng USD mạnh lên  đồng nghĩa với giá imports tăng lên gây inflationary pressure thì hợp lý hơn. Mặt khác quan sát tỷ giá song phương CNY-USD diễn biến khá ổn định trong 2 năm gần đây, không có biến động lớn. Tất nhiên tôi không nghĩ một top economist như Scott lại nhầm lẫn cơ bản như vậy mà có lẽ đằng sau là một lập luận sâu xa hơn.

Điểm khá đặc biệt là Scott đặt giả thuyết về việc PBoC đã chủ động thắt chặt tiền tệ để ngăn chặn bong bóng tài sản. Điều này có vẻ hơi ngược với nhận định của nhiều nhà quan sát khi PBoC đã có khuynh hướng cắt giảm lãi suất thời gian qua, nhưng Scott không hẳn là không có lý. Thị trường tiền tệ của TQ cũng giống như VN, NHTW kiểm soát đồng thời cả 2 biến là cung tiền và lãi suất thay vì chỉ 1 biến lãi suất. Do đó, có thể vừa hạ lãi suất và vừa giảm cung tiền nếu cần thiết, mặc dù điều này sẽ làm thị trường mất cân bằng. Do đó có lẽ cần phải xem chi tiết diễn biến thị trường OMO để khẳng định quan điểm tiền tệ của PBoC.

Ngoài giả thiết này ra thì tôi nghĩ còn 3 nguyên nhân gây ra deflation mà Scott chưa đề cập ở đây. Thứ nhất lạ sự giảm giá của các commodities trên thị trường thế giới. Lưu ý là TQ vốn là nước nhập khẩu commodities lớn nhất thế giới nên không ngạc nhiên nếu GDP deflator giảm. Nguyên nhân thứ 2 là việc dư thừa năng lực sản xuất, cạnh tranh dẫn đến giá bán của nhà sản xuất giảm. Nguyên nhân cuối cùng có thể là lỗi thống kê khi TQ muốn overstate tốc độ tăng trưởng GDP thực tế. Với tốc độ tăng GDP danh nghĩa không đổi, giảm phát sẽ làm tăng số liệu đo lường về GDP thực tế.

Về tác động của giảm phát đến kinh tế TQ có lẽ cần quan sát thêm phản ứng của khu vực đầu tư và tiêu dùng, nhưng có thể tác ảnh hưởng tiêu cực theo 2 hướng chính. Thứ nhất, giảm phát làm tăng lãi suất thực, do đó sẽ làm tăng gánh nặng nợ cho các DN tư nhân TQ, vốn cũng dựa nhiều vào vốn vay và có tỷ lệ đòn bẩy tài chính cao giống VN. Thứ hai, lãi suất thực tăng sẽ làm tăng tiết kiệm và giảm tiêu dùng, làm gia tăng hơn nữa khoảng cách giữa tiết kiệm-đầu tư khi mà đầu tư chậm lại do thị trường khó khăn. Điều này cũng có hiệu ứng tiêu cực đến chính sách lớn của TQ chuyển dịch nền kinh tế theo hướng tăng trưởng nội địa bền vững hơn bằng việc mở rộng tiêu dùng để thay thế xuất khẩu và đầu tư. Dẫu sao tôi cũng vấn cho rằng TQ còn nhiều dư địa của chính sách tiền tệ và cách khá xa bẫy thanh khoản như trường hợp Nhật Bản nên vẫn nhận định khá lạc quan về triển vọng kinh tế TQ.