1. Mục đích đằng sau việc phá giá
Trung Quốc đã gây bất ngờ lớn cho thị trường tài chính toàn cầu bằng việc tiếp tục phá giá đồng CNY thêm 1.6% vào sáng ngày hôm nay, 12/8. Tính bất ngờ của động thái này có thể thấy qua title của report trên CNBC. Quan điểm chung của các nhà quan sát ở Việt Nam là Trung Quốc phá giá CNY nhằm hỗ trợ xuất khẩu, giúp tăng trưởng GDP đạt mức 7% theo kế hoạch. Như đã đề cập ở Phần 1, tôi không bao giờ đánh giá thấp khả năng điều hành chính sách tiền tệ của giới chức Trung Quốc và do đó không cho rằng hành động này nhắm tới mục tiêu tăng cải thiện xuất khẩu. Điều này rất quan trọng để nhận định những diễn biến tiếp theo của đồng CNY.
Thứ nhất, thặng dư thương mại và cán cân thanh toán của Trung Quốc vẫn đang rất tốt. Thặng dư thương mại tháng 7/2015 ghi nhận ở mức 430 triệu USD, không hề có khuynh hướng xuy giảm.
Thứ hai, giới cầm quyền Trung Quốc đã tỏ ra rất kiên định với chiến lược chuyển dịch tăng trưởng dựa vào tiêu dùng nội địa. Đồng CNY yếu sẽ khuyến khích tiết kiệm và giảm tiêu dùng, điều Trung Quốc không hề muốn vào lúc này. Thực tế Trung Quốc đã không điều chỉnh tỷ giá dù đồng CNY đã mạnh lên đáng kể kể từ nửa cuối 2014. Lưu ý là không có sự thay đổi về nhân sự trong bộ máy điều hành kinh tế của Trung Quốc, do đó tôi cho rằng họ vẫn sẽ thực hiện đúng theo chính sách này.
Thứ ba, việc phá giá gây shock như vậy trong hai ngày 11-12/8 sẽ không có tác động tích cực đáng kể nào lên xuất khẩu. Việc điều chỉnh tỷ giá quá nhanh sẽ có thể tạo hiệu ứng tâm lý và làm tăng lạm phát trong nước, trung hòa tác động của lần phá giá lên tỷ giá thực (exchange rate pass through). Hiệu ứng dây chuyền, phản ứng của các nước khác cùng điều chỉnh tỷ giá để duy trì lợi thế cạnh tranh (như đã diễn ra ngay trong ngày 12/8) cũng sẽ nhanh chóng làm mất đi tác động của việc phá giá.
Thứ tư, room chính sách tiền tệ của Trung Quốc còn rộng, mức lãi suất cơ bản hiện ở mức 4.85% và hoàn toàn có thể cắt giảm thêm để hỗ trợ tăng trưởng.
Thứ năm, cuối phiên giao dịch ngày hôm nay, PBoC đã yêu cầu các ngân hàng quốc doanh bán ngoại tệ để tránh cho đồng CNY giảm quá sâu. Nếu chủ đích của PBoC là để hỗ trợ xuất khẩu, thì hành động này trở nên rất khó hiểu.
Tôi cho rằng mục đích đằng sau có thể như chính PBoC đã tuyên bố, họ muốn tự do hóa đồng CNY, phục vụ mục tiêu đưa đồng tiền này trở thành đồng tiền dự trữ. Tỷ giá CNY/USD sẽ được điều chỉnh hàng ngày, căn cứ vào tỷ giá đóng của phiên hôm trước. Việc phá giá không phải là one-off như trường hợp của Việt Nam, mà sẽ được diễn ra thường xuyên. Nếu vậy rất có thể trong những ngày tới CNY sẽ tiếp tục được điều chỉnh mạnh. PBoC cần phát đạt tới mức undervaluation đủ lớn với kỳ vọng thị trường, trước khi để CNY tự do giao dịch. Điều này như giải thích của Paul Krugman, sẽ tạo ra một xu hướng đi lên của đồng CNY ngay sau đó, giúp cho dòng vốn ngắn hạn sẽ không bị chảy ra trong bối cảnh thị trường chứng khoán đang suy sụp (mô hình overshooting của Dornbush). Nếu giả thiết này là đúng, PBoC có thể sẽ tiếp tục phá giá đồng CNY trong những ngày tới nếu chưa đạt được kỳ vọng về xu hướng sẽ mạnh lên của đồng CNY.
Diễn biến tiếp theo sau khi đã tự do hóa cán cân vốn, PBoC sẽ không còn bị ràng buộc bởi bộ ba bất khả thi (impossible trinity), và có thể hạ lãi suất sâu hơn nữa để kích thích tiêu dùng và giảm tiết kiệm. PBoC cho thấy họ không phải là tay mơ trong việc điều hành chính sách tiền tệ, đấy có lẽ là một phần lý do họ duy trì được tăng trưởng trung bình gần 10%/năm trong thời gian 35 năm.
2. Ảnh hưởng tới Việt Nam
Tôi là người ủng hộ chính sách VND yếu để tăng tiết kiệm nội địa và tăng trưởng dựa trên xuất khẩu. Việc neo chặt tỷ giá vào đồng USD với mức điều chỉnh 2%/năm trong 4 năm qua, theo tôi là một sai lầm chính sách lớn. Thực tế là trước khi có diễn biến rất bất ngờ từ PBoC, NHNN đã phải bán can thiệp thị trường với quy mô lớn. Sự việc PBoC phá giá có lẽ chỉ là giọt nước làm tràn ly. Dù sao việc nới biên độ giao dịch từ 1% lên 2%, thực chất là điều chỉnh tăng tỷ giá chính thức thêm 1% là một quyết định kịp thời và hợp lý của NHNN. Có lẽ sẽ tốt hơn nếu mức biên độ tăng lên 3% để không phải điều chỉnh nhiều lần.
Khác với các nhà quan sát khác, tôi cho rằng bản thân đồng CNY yếu không có tác động tiêu cực đến cán cân XNK song phương giữa Việt Nam và Trung Quốc. Thực tế, Trung Quốc ở nấc thang cao hơn Việt Nam trong chuỗi sản xuất và không cạnh tranh trực tiếp các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam. Lo ngại về việc gia tăng thâm hụt thương mại với Trung Quốc cũng không có nhiều cơ sở. Các hàng hóa Việt Nam nhập từ Trung Quốc chủ yếu là nguyên liệu sản xuất nên do đó có độ co giãn theo giá rất thấp. Ví dụ, để xuất khẩu 100 áo sơ mi, Việt Nam cần nhập 10kg sợi. Do công suất sản xuất và thị trường tiêu thụ và mức tồn kho tối ưu, gần như không thể vì giá sợi nhập khẩu rẻ đi mà Việt Nam nhập khẩu nhiều hơn 10kg. Tương tự như vậy với các hàng hóa nông sản, nguyên liệu thô xuất khẩu của Việt Nam. Tôi cho rằng điều kiện Marshall-Lerner trong trường hợp này không được thỏa mãn nên Việt Nam thậm chí có thể còn được hưởng lợi từ thương mại với Trung Quốc do đồng CNY yếu đi (terms of trade tăng).
Ảnh hưởng của phá giá CNY đến Việt Nam có lẽ sẽ nghiêm trọng hơn ở 2 giác độ. Thứ nhất, các nước cạnh tranh trực tiếp về thị trường xuất khẩu với Việt Nam như Thái Lan, Indonesia, Campuchia, Ấn Độ... cũng phá giá theo hiệu ứng đôminô, xuất khẩu Việt Nam sẽ bất lợi. Thứ hai, nếu PBoC kéo dài thời gian phá giá CNY về mức mục tiêu, sẽ xuất hiện xu hướng bán CNY- mua USD trên thị trường tự do, áp lực lên NHNN có thể sẽ gia tăng rất nhanh trong thời gian ngắn.